ТАЛДАУ

1. Жалпы климаттық жағдай

2025 жылы Қазақстанның оңтүстік өңірлері күрделі құрғақшылық аномалиясына тап болды. Қазгидромет пен ҚР Экология министрлігінің мәліметі бойынша, бұл өңірлердегі ауа температурасы климаттық нормадан 2–4 °C-қа жоғары, ал жауын-шашын көлемі кей аудандарда 30–50% төмендеген. Ең осал аймақтар — Түркістан, Қызылорда, Жамбыл және Абай облыстары.

Ғаламдық климаттық үрдістер:

• Орталық Азияда жылыну планета бойынша орташа көрсеткіштен 1.5–2 есе жылдамырақ жүруде.
• Қар жамылғысының азаюы және мұздықтардың еруі.
• Буланудың артуы, жел эрозиясының күшеюі, өсімдіктер жамылғысының жойылуы.

2.Құрғақшылық салдары

1. 
   a) Ауыл шаруашылығы:

• Негізгі дақылдардың (мақта, бақша дақылдары, бидай) 40%-на дейін жоғалу қаупі.
• Су мен тұқым бағасының өсуі, ауыл шаруашылығы табыстылығының төмендеуі.
• Ауылдық аймақтарда әлеуметтік шиеленістің артуы.

1. b) Су тапшылығы:

• Сырдария және Шу өзендеріндегі су ағынының төмендеуі, шекарааралық суды көп тұтынуға байланысты.
• Суландыру арналары мен ауыз су жүйелерінде судың жетіспеушілігі.
• Ауыл шаруашылығы, коммуналдық және өндірістік секторлар арасындағы бәсекенің күшеюі.

1. c) Энергетика және инфрақұрылым:

• Ыстыққа байланысты электр желілеріне түсетін жүктеменің артуы.
• Ескірген желілер бар өңірлерде энергиямен жабдықтаудың тұрақсыздығы.
• Ауылдық жерлерде өрт қаупінің өсуі.

3. Құрғақшылық жағдайындағы күн электр станцияларының рөлі
   a) Климаттық бейтараптылық және сенімділік:

• КЭС көмірқышқыл газын шығармайды және су салқындатуын қажет етпейді.
• Су тапшылығы кезінде гидроресурстарға тәуелділікті азайтады.
• Күндізгі шекті жүктемелер кезінде энергия жүйесінің тұрақтылығын арттырады.

1. b) Шөлденуді азайту:

• Күн панельдері микроклимат қалыптастырып, булануды азайтады және топырақты желден қорғайды.
• Аграрлық фотовольтаика жерді тиімді пайдалану мен энергия өндірісін біріктіреді.
• Пайдасыз немесе тозған жерлерге орнатуға болады.

1. c) Автономды су және ирригация жүйелері:

• КЭС насос станцияларын, күн тұщыландырғыштарын және тамшылатып суаруды қуаттандыра алады.
• Шалғайдағы ауылдарға су жеткізуді қамтамасыз етеді.

1. d) Жергілікті энергетикалық қауіпсіздік:

• Электр желісіне қосылмаған аймақтарда автономды жүйелер (КЭС + ESS) орнату мүмкіндігі.
• ЖЖМ жеткізуге тәуелділікті төмендету.

4. Сын көзқарас: Қазақстанның артта қалуы

• Қазақстанның климаттық осалдығына қарамастан, шөлденуге қарсы күрес пен тозған жерлерді тиімді игеруде еліміз артта қалып отыр:
• Үндістан, Қытай мен Египеттегі табысты мысалдарға қарамастан, агроФЭС бойынша мемлекеттік бағдарламалар жоқ.
• Кешенді экожүйелік шешімдер (көгалдандыру + күн станциялары) іске асырылмайды.
• Тозған жерлерге КЭС орнату бойынша стандарттар мен ынталандыру жүйесі жоқ.
• Ауыл шаруашылығын қолдау жүйесінде күн насос жүйелері мен шағын желілер қарастырылмаған.

Қазақстан үшін бұл артта қалушылық — кешірілмейтін жағдай.

5.Ұсынымдар
5.1. Мемлекеттік органдар үшін:

• Күн энергетикасын климатқа бейімделу стратегияларына енгізу.
• АгроФЭС пен тозған жерлерге арналған КЭС пилоттық жобаларын іске қосу.
• Ауыл шаруашылығына арналған күн насостары мен ESS-терге субсидиялау тетігін әзірлеу.
• Шекаралық және шөлденуге бейім өңірлердегі басым жобалар тізіміне КЭС пен микрожелілерді қосу.

5.2. Бизнесті және инвесторларды:

• Кешенді жобалар әзірлеу (энергия + су + биоалуантүрлілік).
• Жасыл қаржыландыру тарту (ЕҚДБ, AIX, жасыл облигациялар).
• Акиматтармен және ауыл шаруашылығы кооперативтерімен серіктес жобалар құру.

5.3. Халықаралық ұйымдар үшін:

• Қазақстанға шөлденумен күрес бойынша ұлттық бағдарламаны әзірлеуде қолдау көрсету.
• Экожүйелік тәсілді қамтитын модульді КЭС жобаларына гранттар немесе жеңілдетілген қаржы бөлу.

6.Қорытынды
2025 жылғы Қазақстанның оңтүстігіндегі құрғақшылық — кездейсоқтық емес, жаңа шындық. Күн электр станциялары — бұл жай энергия көзі емес, жердің тозуына, су тапшылығына және ауыл шаруашылығы дағдарысына қарсы тұратын климаттық инфрақұрылым. Қазақстан ВИЭ-ді кеңейтіп қана қоймай, оларды орнықты дамудың және климатқа бейімделудің жүйелі құралы ретінде қолдануға міндетті.