Қазақша
Қазақстанда жаңартылатын энергия көздері (ЖЭК) саласында жоғары технологиялы өнімдер мен шешімдерді экспорттау — экономиканы әртараптандыру мен өңірлік көшбасшылықты күшейтудің маңызды бағыты. Алайда, іс жүзінде мұндай жобаларды қаржыландыру мен сақтандыру кезеңінде кешенді қолдау механизмі жоқ.
Негізгі институционалдық кедергілер
- БРК мен ЭКА тетіктерінің фрагменттелуі және келісілмеуі
- Қазақстанның Даму Банкі (БРК) ЖЭК саласындағы экспорттық-инвестициялық EPC жобаларын қолдауға арналған арнайы өнімдер ұсынбайды.
- Қазақстанның экспорттық кредит агенттігі (ЭКА) экспортты сақтандыру қызметін атқара отырып, ЖЭК жобаларының ерекшеліктеріне бейімделмеген, тым қатаң құжаттық талаптар қояды.
- Институттар арасындағы үйлестіру мен даму тәсілдері келісілмеген, "бір терезе" жүйесі жоқ.
- Сақтандыру өнімдерінің бейімделмеуі
- Саяси тәуекелдерді (экспроприация, капитал аударымы, қақтығыстар) сақтандыру үшін ЭКА 25–30 құжат талап етеді.
- Негізгі инвестициялық тәуекелдерге арналған стандартты сақтандыру өнімдері әзірленбеген, шығынды өтеу рәсімдері күрделі.
- Экспорттық EPC жобаларға толық циклдік қаржыландырудың жоқтығы
- ҒЗТКЖ, инжиниринг, монтаж және қызмет көрсету кезеңдерін қамтитын толық EPC циклін қаржыландыру механизмі жоқ.
- Интеграцияланған ұзақмерзімді қаржыландыру қолдау таппайды, ал ЖЭК жобаларында бірнеше өндіруші мен мердігер қатысады, бұл икемді құралдарды талап етеді.
Бұл неге ЖЭК экспортының дамуын тежейді
- Қазақстан ЖЭК шешімдерінің өсіп келе жатқан нарығында Қытай, Вьетнам және Түркия компанияларына жол беріп отыр.
- Жабдықтарды жергіліктендіру әлеуеті экспортқа айналмай отыр.
- Ішкі нарыққа байланған жас технологиялық компаниялар кеңейе алмайды және арзан ұзақмерзімді қаржыға қол жеткізе алмай отыр.
Экспорттық механизмді реформалау бойынша ұсыныстар
| Бағыт | Ұсыныс |
|---|---|
| Қаржылық архитектура | EPC және «жасыл» қаржымен байланыстырылған экспорттық өнімді БРК-де енгізу |
| Институттарды интеграциялау | БРК мен ЭКА арасында «бір терезе» жүйесін іске қосу |
| Бюрократияны азайту | Елдік тәуекелді сақтандыру үшін құжаттар тізімін 10–15-ке дейін қысқарту |
| Экспорттық консорциум | Экспорттық альянстарды заңдық рәсімдеу (ОӨ + инжиниринг + инвестор) |
Қорытынды:
Экспорттық механизм жаңартылмаса, Қазақстан дайын шешімдердің емес, шикізаттың жеткізушісіне айналу қаупінде. Халықаралық нарыққа шығу үшін тек технологиялық дайындығы емес, сондай-ақ институционалдық үйлесімділік қажет.